De boeken van Eenvoudig Communiceren: Rijk aan plezier

Dit is een ingekorte versie. De volledige versie van dit verslag vindt u in de bijlagen.

 

‘Rijke teksten’. Daarover hoor je steeds vaker in het nieuws en in vakbladen voor het onderwijs. Zeker als het gaat om de vraag hoe we de taalvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs kunnen verbeteren. Want die is wederom gedaald, blijkt uit de PISA-resultaten van 2022 (OECD, 2023). Maar wat zijn rijke teksten precies? Het SLO omschrijft deze als volgt:

 

Authentieke, inhoudelijk uitdagende tekst met gevarieerd taalgebruik over een levensecht thema dat relevant is voor kennisoverdracht. (SLO 2023)

Verder vormen rijke teksten inhoudelijk één geheel, met een duidelijke structuur inclusief signaal- en verbindingswoorden tussen de zinnen, aldus de Taalunie (2024). Ook worden er afbeeldingen gebruikt ter ondersteuning. De teksten moeten zich daarnaast lenen voor het opstellen van taaltaken en aanzetten tot diep lezen (Gobyn et al., 2019).

 

Onze boeken

Wij krijgen vaak de vraag: ‘Zijn jullie boeken wel rijk?’. Wij geven namelijk boeken en kranten uit in eenvoudige taal, gericht op jongeren en volwassenen die niet zo sterk zijn in lezen. Maar als we ons aan bovenstaande criteria houden, kunnen we kort zijn: ja, onze boeken zijn rijk.

De meeste van onze jeugdboeken zijn geschreven op taalniveau A2/B1. Onze jongere doelgroep bestaat uit vmbo-, mbo-, praktijkleerlingen en leerlingen in de ISK, maar zijn ook geschikt voor leerlingen met bijvoorbeeld dyslexie. De teksten hebben daarom korte zinnen, een groter lettertype en een bredere kantlijn en interlinie, en we maken veelal gebruik van woorden die aansluiten op onze doelgroep, gebaseerd op o.a. de Basislijst schooltaalwoorden van het ITTA UvA (2015). Makkelijk leesbare teksten dus. Desondanks zijn onze boeken niet ‘arm’. Ze voldoen aan de criteria die organisaties hanteren voor rijke teksten:

 
  • - Gevarieerd taalgebruik: Behalve woorden die passen bij het niveau van onze doelgroepen, gebruiken we ook moeilijkere woorden. Deze laagfrequente woorden leggen we in de tekst uit. Zo blijven de boeken uitdagend.
  • - Duidelijke structuur: De boeken hebben een duidelijke structuur. Er wordt gebruik gemaakt van signaal- en verbindingswoorden. Verder worden er verbanden gelegd tussen de verschillende delen van de tekst en is de tekst inhoudelijk één geheel.
  • - Relevante thema’s: Onze boeken hebben gevarieerde thema’s. Zo hebben we boeken over liefde en vriendschap, maar ook over oorlog en slavernij. De karakters hebben daarnaast diverse achtergronden. Op die manier sluiten de boeken goed aan op de leefwereld van de leerlingen, maar dagen ze ook uit om zich te verdiepen in een nog onbekend onderwerp of te verplaatsen in de schoenen van iemand met een andere achtergrond dan henzelf.
  • - Illustraties: Veel van onze boeken bevatten illustraties die de tekst ondersteunen en zo verduidelijken.
  • - Taaltaken: De boeken lenen zich voor opdrachten over de teksten. Daarom hebben we bij veel boeken ook lesmateriaal met opgaven gemaakt.

Zo: rijke teksten dus! Maar in plaats van ons blind te staren op de definitie van rijke teksten, is het misschien beter om te kijken hoe je onze boeken kunt gebruiken en wat ze voor leerlingen betekenen. Want hoe dragen onze boeken bij aan de leesbevordering van jongeren?

 

Leesplezier

Onze boeken dragen bij aan het leesplezier van lezers. En plezier is belangrijk. Want wanneer leerlingen meer leesplezier hebben, zijn ze beter in het begrijpen en achteraf evalueren van teksten en informatie (Stichting Lezen 2023, 8). Leesplezier helpt dus direct mee aan leesvaardigheid. Maar volgens het PISA-onderzoek uit 2018 leest 53% van Nederlandse 15-jarigen nooit voor het plezier (Stichting Lezen 2023, 8).

Hoe zorg je ervoor dat leerlingen plezier krijgen in lezen? Dat doe je door hen teksten te laten lezen die hen aanspreken en daarnaast passen bij hun taalniveau (Lemmens 2022, 29). Een te hoog taalniveau met te veel onbekende woorden kan namelijk tot minder tekstbegrip en daarmee minder leesplezier leiden – wat uiteindelijk weer leidt tot minder lezen (Lemmens 2022, 29). Neem bijvoorbeeld het volgende fragment uit de vertaling van 1984 van George Orwell:

  Maar tegelijkertijd leerde de Partij, overeenkomstig de beginselen van dubbeldenk, dat de proles van nature wezens van lager orde waren die als dieren onder de knoet moesten worden gehouden, door toepassing van enkele eenvoudige regels. […] Zolang ze aan het werk bleven en zich voortplantten, waren hun andere activiteiten niet belangrijk. […] In alle zedelijke aangelegenheden mochten ze hun voorvaderlijke gewoonten volgen.’ (Orwell 1950/2020, 72-73)

Als je de woorden dubbeldenk, voortplantten, en voorvaderlijke gewoonten niet kent, dan is deze tekst lastig te begrijpen. Minder ervaren lezers zullen dan afhaken (Lemmens 2022, 28). Dat bevordert de leesvaardigheid uiteraard niet. Volgens de 95%-regel van Nation (2001) moet een lezer daarom tenminste 95% van de woorden kennen om de tekst te begrijpen (2). En om leesplezier te bevorderen, moet de lezer zo'n 98% van de woorden kennen (Nation 2001, 147). In de praktijk betekent dit dat niet meer dan 1 op de 50 woorden onbekend mag zijn voor de leerling (Lemmens 2022, 28). Wij maken daarom boeken die passen bij het leesniveau van leerlingen op het praktijkonderwijs, vmbo, mbo, en in internationale schakelkassen. De boeken zijn begrijpelijk en bevatten woorden die de meeste leerlingen kennen. Wij ‘hertaalden’ het bovenstaande fragment als volgt:

  Voor de Partij zijn de proles als dieren. Ze moeten werken en kinderen krijgen. Meer niet […]. Maar dat vindt de Partij niet belangrijk. Het zijn maar proles. Ze zijn niet meer dan dieren. Ze mogen vieze manieren hebben. (Orwell 1950/2022, bewerking door Vicky Hoogmartens, 50)

Sommige mensen zullen wellicht twijfelen of de leerlingen dan wel genoeg nieuwe woorden leren. Dit is echter wel degelijk het geval: uit onderzoek van Jet Doedel (2024) blijkt dat boeken op A2/B1-niveau, en specifiek onze boeken, helpen bij woordenschatontwikkeling. Doedel onderzocht 54 boeken van uitgeverij Eenvoudig Communiceren, waaronder Voetbalkoorts, Niks, en 1984. Ze keek hierbij naar de gebruikte woordenschat in de boeken en analyseerde hoeveel woorden bekend en onbekend waren. Volgens de resultaten van Doedel waren gemiddeld 97% van de woorden bekend bij lezers. Lastige woorden werden uitgelegd in de lopende tekst. Ook bevatten twintig boeken woordenlijsten met moeilijke woorden (Doedel 2024, 33). Daarnaast kwamen de onbekende woorden een aantal keer opnieuw voor in de boeken, wat helpt bij de herkenning van de woorden (Doedel 2024, 27). Op die manier genieten lezers niet alleen van een begrijpelijk boek, maar leren ze ook nog nieuwe woorden.

 

Tot slot

Bij onze boeken staat leesplezier voorop. Daarom maken we boeken die passen bij onze doelgroepen. De boeken hebben verschillende thema’s die leerlingen interesseren, van sport tot fantasy. Daarnaast zijn de boeken begrijpelijk, maar bevatten ze ook woorden die leerlingen nog niet kennen. Verder zijn de boeken voorzien van ondersteunende afbeeldingen en kunnen er opdrachten mee gedaan worden om de teksten vanuit andere invalshoeken te bekijken. Op die manier leren leerlingen beter lezen en stijgt hun leesniveau. En dat maakt onze boeken zo rijk!

 

Referenties

Alons, Lies, en Femke Scheltinga. 2015. “Handleiding Basislijst schooltaalwoorden vmbo.” ITTA Kennisinstituut voor Taalontwikkeling, Universiteit van Amsterdam. https://www.itta.uva.nl/publicaties/handleiding-basislijst-schooltaalwoorden-vmbo-72

Dera, Jeroen. 2022. “De hamvraag van het literatuuronderwijs: niet wat we lezen, maar hoe we lezen.” Karakter: tijdschrift voor wetenschap 79, 16–18.

Doedel, Jet. 2024. “Woord voor woord: een onderzoek naar lexicale dekking en woordfrequentie in vereenvoudigde romans voor tweedetaalleerders.” Master scriptie, Universiteit van Amsterdam.

Gobyn. S., et al. 2019. “Sleutels voor effectief begrijpend lezen - inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs.” Brussel: Vlaamse Onderwijsraad.

Lemmens, Marcel. 2022. “Moeilijke woorden, leesgemak en leesplezier.” Levende Talen Magazine 1.

Nation, P. 2001. “Learning vocabulary in another language.” Cambridge University Press.

OECD. 2023. “PISA 2022 Results (Volume I): The State of Learning and Equity in Education.” PISA, Paris: OECD Publishing.

Orwell, George. 1950/2020. 1984. Vertaald door Xavier Coste. Amsterdam: De Arbeiderspers.

Orwell, George. 1950/2022. 1984. Bewerking door Vicky Hoogmartens. Amsterdam: Eenvoudig Communiceren.

SLO. 2023. “Conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde.” SLO.

Stichting Lezen. 2023. “Aandacht voor diep lezen. Een blik op 21e-eeuwse geletterdheid.” Stichting Lezen.

Taalunie. “Wat zijn rijke teksten.” Bezocht op 16 juli 2024. https://www.rijketeksten.org/wat-zijn-rijke-teksten