‘Hertalingen’ in eenvoudig Nederlands uit de literaire canon; dat is Literatuur voor Beginners!
Wie regelmatig fictie leest, wordt beter in taal, kan zich beter verplaatsen in anderen en in nieuwe situaties, heeft meer compassie en begrip én heeft later vaker een goedbetaalde baan. Of zoals Renate Dorrestein het samenvatte in een toelichting op de hertaling van haar roman Zonder genade aan mbo-studenten van de opleiding Sport en Beweging: ‘Wat sporten is voor je lichaam, is lezen voor je geest.’
Zwakke lezers
Dat lezen goed is voor de ontwikkeling van kinderen, is algemeen bekend. Kinderen die dagelijks 15 minuten (stil)lezen, lezen 1 miljoen woorden per jaar en vergroten hun woordenschat. Als ze zelf hun boeken mogen kiezen, vergroot dat de kans dat ze positieve leeservaringen opdoen, en ook buiten school vaker gaan lezen. Dit geldt ook voor zwakke lezers, die blijkens de PISA-onderzoeken vooral in het praktijkonderwijs en op het vmbo zitten.
Universele thema’s
Over het belang van lezen voor vmbo-leerlingen bestaat dus consensus. Maar heeft het zin om jongeren op het vmbo in aanraking te brengen met literatuur, terwijl 60% van de leerlingen kampt met een leesachterstand? Moeten we niet allang blij zijn als we ze kunnen verleiden tot het lezen van een makkelijk leesbare tienerroman?
Het antwoord is nee. Want alle belangrijke thema’s uit het leven komen aan bod in de literatuur. Denk aan macht, dood, vriendschap en natuurlijk de liefde. Lezen over die thema’s, en over de oplossingen die mensen bedenken om het leven vol te houden, geeft handvatten voor je eigen leven. Meer dan bijvoorbeeld het kijken naar een film over een universeel thema. ‘Daarin zie je immers alleen wat iemand doet, maar niet waarom iemand juist die ene keuze maakt, of wat zich in zijn hoofd afspeelt. Literatuur daarentegen laat aan jongeren, als geen andere kunstvorm, de subtiliteit van bewustwordingsprocessen zien’, aldus Johan van Iseghem in een referaat over het nut van literatuuronderwijs.
De serie Literatuur voor beginners
Voor zwakkere lezers in het vmbo is literatuur vaak een of twee bruggen te ver. Daarom heeft Uitgeverij Eenvoudig Communiceren de nieuwe serie Literatuur voor beginners opgezet. De serie is een idee van auteurs René Appel en Marian Hoefnagel en heeft als doel literatuur aantrekkelijk te maken voor tieners. De eerste negen delen zijn nu verschenen. Het betreft vooralsnog klassieke teksten uit de literatuur vanaf de middeleeuwen tot aan de jaren ’20 van de vorige eeuw.
Opstap
Voor minder vaardige lezers kan het lezen van zo’n hertaling ook een opstap naar het lezen van het origineel zijn. Uit de masterscriptie van Jet Doedel, ‘hertaler’ en docent, blijkt dat als lezers eerst een vereenvoudigde versie van een tekst uit de literaire canon lezen, en daarna de oorspronkelijke, zij die oorspronkelijke tekst beter begrijpen en hoger waarderen. Een leerling over Twee vrouwen van Harry Mulisch: ‘Ik kon het verhaal heel makkelijk begrijpen omdat ik het eerste boekje al gelezen had. Ik wist waar het over ging en dat vond ik prettig om te lezen. Dan hoefde ik geen moeite te doen om echt uit te zoeken waar het over ging omdat ik al wist waar het over ging en wat de bedoelingen allemaal waren.
In de praktijk
Een hertaalde versie van een literair werk voegt dus iets toe. Maar hoe gaat zo’n hertaling in z’n werk? De boeken uit de serie Literatuur voor beginners worden hertaald door Helene Bakker en Marian Hoefnagel. Helene Bakker: ‘Ik maak eerst een overzicht van de gebeurtenissen die in het boek moeten blijven. Dan ga ik schrappen en begin ik met hertalen. Vaak is het verhaal dan nog veel te lang, en dan ga ik nog eens schrappen. Voor Eline Vere was het heel veel schrappen!’. Maar alleen schrappen is niet voldoende. ‘Soms, zoals bij Max Havelaar, moeten er ook dingen worden toegevoegd, omdat de lezer het verhaal anders niet begrijpt’, licht Marian Hoefnagel toe. Beide auteurs werken volgens richtlijnen van Stichting Makkelijk Lezen. Zij schrijven boeken in eenvoudige taal, met een beperkte vocabulaire, korte zinnen, een bescheiden omvang en heldere opmaak, waardoor zij toegankelijk zijn voor zwakke lezers. Beiden onderschrijven ook de noodzaak tot plezier in lezen. Want alleen wie met plezier leest, wordt een lezer.
Dit artikel verscheen eerder in uitgebreidere vorm in Van 12 tot 18.
Eenvoudig Communiceren
Voor veel mensen zijn 'gewone' boeken veel te moeilijk. Daarom maakt uitgeverij Eenvoudig Communiceren romans en werkboeken in eenvoudig Nederlands. Door een eenvoudigere verhaalstructuur, kortere zinnen, grotere letters, eenvoudigere grammatica en makkelijkere woorden. Zo kunnen jongeren en volwassenen die moeite hebben met lezen opeens wél een boek uitlezen. Dat geeft zelfvertrouwen en brengt het plezier in lezen terug.